Archiwum kategorii: Felieton

Przeczytaj uważnie..

Wskutek demokratycznych wyborów Prezydent RP powołał lidera zwycięskiej większości parlamentarnej na stanowisko premiera Rady Ministrów.

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego dokonuje zmian w strukturach zarządczych telewizji publicznej TVP.

Zdaniem ugrupowania. które wskutek demokratycznych wyborów zostało odsunięte od sprawowania władzy oraz przez Prezydenta RP, który wręczył teki ministrom, zmiany kadry zarządzającej TVP dotyczą „nielegalnie przejętej telewizji publicznej”.

Prezes największego obecnie ugrupowania opozycyjnego w parlamencie nazywa z mównicy sejmowej premiera Rady Ministrów „niemieckim agentem” i nie respektując decyzji rządu oraz wyników demokratycznych wyborów oskarża go o zamach stanu.

Jest koniec grudnia dwa tysiące dwudziestego trzeciego roku w dużym europejskim kraju.

Książka bez okładki

Śmierć jest wyjątkowym momentem w życiu. (Dla tych, którzy uważają, że jest płci żeńskiej: Śmierć jest „wyjątkową chwilą” w życiu). Bez względu na poprawność polityczną i na moje prywatne szczęście, w tym przypadku Dyktator Feminatyw na grande finale mojego życia wziął sobie wolne. (Nota bene jak na swój charakter i pełnioną funkcję, Feminatyw urodził się i umrze jako rodzaj męski.)

Spróbuję teraz napisać o co mi chodzi beż używania tych wszystkich wymyślnych słów…

Kiedy przychodzi umieranie, także wtedy, kiedy trwa ono wiele dni, miesięcy, czy w nieskończoność, okazuje się, że nie mamy czasu, aby nad nim pomyśleć, zastanowić się, aby je należycie przeżyć. Dlatego właśnie, wbrew obowiązującej modzie nakazującej myślenie pozytywne i zupełnie niezrozumiałe w tym kontekście zalecenie Kartezjusza „carpe diem”, myślenie o śmierci powinno mieć w naszym życiu swoje miejsce i swój „poświęcony i uświęcony” czas.

Przede wszystkim dlatego, że jest o czym myśleć i jest też powód, dla którego warto myśleć o śmierci. Po pierwsze bezmiar niezbadanego oceanu, który, jak Krzysztof Kolumb na pokładzie Santa Marii, przemierzamy od brzegu do brzegu. Gdybyśmy nie wyruszyli (intelektualnie) w tę podróż, to nie mielibyśmy szansy, aby odkryć swój nienazwany ląd, a przecież większość zbawiennych dla ludzkości rzeczy zostało odkrytych przez przypadek (skądinąd nieistniejący!).

Po drugie bez zrozumienia, a w zasadzie bez próby zrozumienia śmierci – jej fizjologii, czym jest, jaki jest jej charakter i jakimi rządzi się prawami – życie jest niepełne, jest jak książka bez okładki. Co ważniejsze, we wszystkich przemyśleniach dotyczących konsekwencji śmierci nie odnajdujemy odpowiedzi na pytania dotyczące, nomen-omen, życia, czyli co po nim, a także co przed nim. Mówiąc zwyczajnie: skąd przyszliśmy i dokąd zmierzamy, a przecież, o czym warto pamiętać, także w podróży obowiązuje zasada, że najbardziej udana improwizacja jest wtedy, kiedy jest dobrze przygotowana. Inaczej mówiąc: należycie zaplanujcie swoją podróż, załóżcie odpowiednie buty, przygotujcie się na wszystkie niespodzianki, które mogą Was spotkać na każdym z etapów podróży łącznie z jej końcem. Pozornie wieje nudą, ale możecie być pewni, że to od Was zależy, jakimi oczami będziecie oglądali mijane przez Was pejzaże i na którym z kamieni postanowicie przysiąść, aby uraczyć swoje podniebienie wyjętą z pudełka czekoladką, a i tak, możecie być pewni, życie nie raz, znajdzie sposób, aby Was zaskoczyć. Śmierć także. Pomyślcie o tym.

Zanim będzie za późno.

Biblioteka

Kiedy w latach siedemdziesiątych James Joyce zasilił naszą świadomość i dotarł do księgarń wspaniały przekład Ulissesa, drogi miast i wsi zaroiły się ludźmi dumnie taszczącymi niebieski, z daleka widoczny egzemplarz tej książki. Egzemplarz ostrzegający niepiśmiennego: uwaga! Idzie ERUDYTA!
Po wykrotach, chatach, rezydencjach, blokach i szałasach, na centralnym miejscu lokalu, stały nieczytane i nigdy nieodkurzane egzemplarze arcydzieł Kafki, Borgesa, Cortazara, Lowry’ ego. Ich zadaniem było służyć za dowód, że w tym ekskluzywnym otoczeniu zamieszkuje nie byle jaki INTELEKTUALISTA, tylko mózgowiec wagi ciężkiej, myśliciel o glacy zawalonej książkami. Cegłami, o których się dyskutuje, rozprawia i elegancko kłóci na ich temat. Jednym słowem: traktujcie go z rewerencjami, gdyż w jego budzie zamieszkał Joyce.

Nie jest to do pojęcia na współczesny rozum, lecz nakład Ulissesa wynosił aż sto tysięcy sztuk, tak że w prasie i na przystankach autobusowych trwały podniosłe rozmowy o dziele, a niejeden pastuszek czytał krowie na rowie, kto to była Molly Bloom.

Nieczytane, zakurzone, jeszcze z odciskami linii papilarnych księgarza, nieotwarte ani razu, bo ze sklejonymi stronami, miały jedno zadanie: z punktu onieśmielić ewentualnego wizytatora. Dać mu do zrozumienia, że oto znalazł się w domu gigantycznego inteligenta. I z tymi utworami było tak, jak z zezowatymi bohomazami Picassa: mało kto wiedział, co to kubizm, ale wielu o nim rozprawiało z pokaźnym szacunkiem. A kląskało fachowo, uczenie, bombastycznie i z obrzydliwą swadą, niedaleką kuzynką histerii.

Pomimo że mamy XXI wiek, modne są utwory drugo i trzeciorzędne; stale uprawia się ścibolenie o niczym. W poprzednim mówiło się, że jest to pożyteczny snobizm. Dziś powiedzielibyśmy: nieszkodliwie groźny szpan.

Na potęgę kwintą nam intymne wyznania i bezpardonowe weredyzmy. Lawinowo rosną wierchy powielanych nieszczęść i zalewa nas powódź fabularnych wypocin dla niepoznaki nazywanych przemysłem literackim. Są to przeważnie wyroby z gatunku plotkarskiego.

Poczytne, kolorowe, błyszczące lakierem okładki, zatykają chuchrowate gardziołko wolnego rynku. Kupowane na pniu, zajmują się sztampowymi opowiastkami o tym, kto z kim żyje, jak żyje i po grzyba. Skrupulatnie, śmiało i bez oporów, nie omijając drastycznych momentów, nie bacząc na zadawane rany, pakują się z buciorami w cudzą prywatność. Cały kraj, od morza po samiuśkie Tatry, uwziął się pisać memuary, dzielić najskrytszymi przeżyciami, dowieść, że ten, co je przedstawia, posiada klasę, czyli zajebistą wrażliwość bez zahamowań i wykwintne maniery potwierdzone biblioteczną dekoracją.

Gala pedagogicznych nonsensów

anastazja

Cieszę się, że jeszcze ktoś wszedł na goddamową stronę. Sam jestem nudny, więc byłoby lepiej niż dobrze, gdyby ją urozmaicić i wzbogacić o teksty innych autorów. W imieniu Darka Sikory (goddama) serdecznie zapraszam.
MJ

Gala pedagogicznych nonsensów

O ile ciekawiej byłoby na (jakichkolwiek) lekcjach, gdyby prowadził je pasjonat omawianej dziedziny! Nielukrowany miłośnik „nagiej prawdy”, szperacz po literackich, historycznych, geograficznych smaczkach, cymesach uatrakcyjniających i wzbogacających nimi suchy, pompatyczny wykład z tych dziedzin! Ciekawej? Dla niektórych byłoby wtedy rażąco źle! Sprzecznie z dyrektywami! Szczególnie dla dydaktyków idących do tego zawodu z przyczyny braku powołania! Dla belfrów ślepo zapatrzonych w regulaminy, programy, wytyczne.
*
Fanatyków potrafiących zarazić młódź swoim zamiłowaniem, jest niewielu. Przeważnie gros nauczycieli nie kwapi się do wychylania z inicjatywą. Odbębnia lekcję ograniczając się do sztywnego trzymania się płota, czyli programu. Przekazuje uczniom wiedzę wolną od zdawania kłopotliwych pytań. Wyzwoloną z wątpliwości.

Ze strachu przed kuratorami oraz hamulcowymi rozporządzeniami ministra ciemnoty, nauczyciele godzą się na chodzenie w kagańcu. Z obawy przed utratą stanowiska, kulą się i drżą pod tępym wzrokiem kuratora. Trzęsą portkami przed malowanym dyrem.

Ubezwłasnowolnieni, poddawani menowskim presjom, zależni od rodziców zakazujących dzieciom samodzielnego wyboru życia, zgadzają się na każdą głupotę. I tak powstają zbiory pedagogicznych nonsensów.
*
Dążenie do chwilowego sukcesu, decyduje o losie małolata. Od wyrośnięcia mlecznych zębów po inauguracyjne golenie, zapowiedź przyszłego człowieka przebywa w świecie narzuconym jako wzór do naśladowania i świecie wyobrażonym przez ludzi dorosłych; pozbawionym dzieciństwa, gdyż na dzieciństwo nie mają czasu.

O tym, dlaczego dzieje się tak właśnie, decydują testy i rankingi promujące działania pozorne, nazywane WYŚCIGIEM SZCZURÓW. A przecież o wiele słuszniejszym rozwiązaniem byłoby odejście od niepotrzebnej rywalizacji i promowania konkurencji wśród uczniów: zastosowanie metody szwedzkiej. Ideą systemu edukacyjnego Szwecji jest hasło, że nikt nie powinien pozostawać w tyle i każdy musi mieć takie same możliwości rozwoju. Gdyż rywalizacja prowadzi często do działań nie nazbyt etycznych, do posługiwania się donosicielstwem intrygami, pomówieniami, wszelkimi cuchnącymi sposobami umożliwiającymi osiągnięcie zwycięstwa. Czyli, przerost aspiracji nad możliwościami decyduje o umiejscowieniu w hierarchii szczurów; im większy intrygant, tym lepsza lokalizacja.

Tymczasem w naszym szkolnictwie mamy nieprzyjemność obserwowania, w jaki sposób niszczy się i wypacza indywidualny charakter młodych ludzi. Jak, dbając o najlepsze wykształcenie przyszłych decydentów, nie dba się o to, by zdobyta wiedza zalegała w nich dłużej, niż przelotnie. To, że w momencie testu, czy zdawania egzaminu, uczeń WIE i ZNA odpowiedź, nie oznacza, że będzie o tym pamiętał po tygodniu.
*
Winni są przeważnie rodzice: bezkrytycznie i dla świętego spokoju zgadzają się na płaskoziemne banialuki. Starają się wtłoczyć w swoje dzieci własne kompleksy i niepowodzenia. Wysyłają je więc to na angielski, tenis, szachy lub matematykę, to zapisują do kółek różnorodnych zainteresowań, wmawiając im, że są z tego uczęszczania zadowoleni.

Szkoła zaś nie poczuwa się do winy żadnej. Ponieważ nie zależy jej na przekazywaniu wiedzy pamiętanej przez ucznia w trakcie egzaminu. Gdyż dla szkoły liczy się wynik. Prestiżowe miejsce na uczelnianym pudle.

Pisząc o wychowaniu, zdaję sobie sprawę, że nie odkrywam Ameryki i że są to prawdy od lat sterane pustosłowiem. Truizmy. Na szczęście faszynuje mnie inny problem. Jeszcze dyskusyjnie niewyeksploatowany. A mianowicie ten, że skoro istnieje w „narodzie” powszechne przekonanie o wysokim poziomie naszego szkolnictwa, to skąd mamy aż tylu kretynów z profesorskim cenzusem (kto im nadaje naukowe tytuły?) piszących hitowe podręczniki? Fachmanów od zasuwania głodnych kawałków o nietoksycznej Odrze? Sasinowych wyroczni od szerzenia prymitywizmu? Czarnków od edukacji dzieci niezgodnych z boskimi przykazaniami? Słowem: głupków w rządzie?

Animatorzy

Mylnie zakładałem, że piszącym na serio i publikującym to, co napisali, zależy na literaturze wolnej od bezwartościowych błyskotek. Moim zdaniem, nie powinni koncentrować się na własnym, dobrym pisaniu. Obojętnie przechodzić do porządku nad coraz podlejszym stanem posiadania naszej kultury, gdyż taka niefrasobliwa postawa wobec aktualnych realiów, jest przyzwoleniem, pochwałą i zachętą do naskórkowego tworzenia. Skoro zaś nie protestują i ograniczają się tylko do doskonalenia swojego warsztatu, to mamy, co mamy.

Jeżeli traktujemy kulturę szerzej, to nie mówmy wyłącznie o literackich pozytywach stanowiących zaledwie fragment zagadnienia, lecz powiedzmy też o jej mizerii. O publikowaniu tekstów za Bóg zapłać i wydawaniu książek własnym przemysłem. O likwidowaniu poczytnych pism artystyczno-literackich, cieszących się renomą wydawnictw (np. Ossolineum) i zmniejszaniu bibliotecznych zasobów. Oraz o malejącej liczbie czytających cokolwiek.
*
Nabrałem przekonania, iż artyści, twórcy, animatorzy kultury, szczególnie ci, co wyznawali poglądy odmienne od głoszonych przez władzę, znowu poszli w odstawkę i po raz kolejny zostali okrzyknięci zmorą rządu, budżetowym garbem, zbiorowiskiem pieniaczy. Niektórzy ulegli wymogom narzuconego życia; przeobrazili się w zaopatrzeniowców lub dostawców blichtru, w rezultacie czego stali się dodatkami do taśmy produkującej artystyczne buble. A niektórzy pozostali wierni „przestarzałym” ideałom.

Warto pamiętać, że teksty bezpłatne mają zazwyczaj wartość ceny. To znaczy od utworów pisanych za darmo, nie można zbyt wiele wymagać. Z tego powodu większość pisarzy zmuszona jest pracować w dziedzinach odległych od literatury, a tyko nieliczni mogą się z niej utrzymać.

Są jednak pasjonaci prowadzący własne blogi, portale, niszowe strony. Zwolennicy upowszechniania dbający o wysoki poziom swoich periodyków; za nic w świecie nie opublikują byle czego. Potrafią zainspirować autora, wymóc na nim, by zamówiony tekst miał ręce i nogi i nie był gniotem. Lecz to rasa niedzisiejsza, ginąca w natłoku tandeciarzy, zasilająca odchodzące kadry miłośników rzetelności. Tym bardziej należałoby ją hołubić, doceniać, że jest, że jej się chce, że choć jest ich coraz mniej, to przecież, na przekór kłodom rzucanym im pod nogi – są.
*
Animator, człowiek utrzymujący własnym kosztem własne pismo, zamieszczający w nim artykuły trzymające poziom, to, według miłościwie panujących imbecyli, wygłup natury, podejrzany osobnik. W małostkowych umysłach powstaje natychmiast pytanie: a co on/ona z tego ma? No właśnie; można to pytanie rozwinąć: a co miał Zenon Miriam Przesmycki z przybliżenia sylwetki Norwida? Idąc za ciosem, zapytać też trzeba o korzyści Tadeusza Żeleńskiego – Boy ’a z odkopania z niepamięci Jakuba Wojciechowskiego, robotnika – literata? A jakie czerpał korzyści ze swojego wydawnictwa? Z bycia społecznikiem? Lub co miał Choromański pomagając kelnerowi, Tadeuszowi Kurtyce, stać się pisarzem, Henrykiem Worcellem? Lub Zofia Nałkowska, umożliwiając Bruno Schulzowi literackie zaistnienie?

W odległej przeszłości byli rozrywani, publikowani, wydawani w wielotysięcznych nakładach. Teraz mało kto zna ich z nazwiska; są nierozpoznawalni na co dzień. Nie ma ich w telewizji, radiu czy na zdjęciach w brukowcach, a jako że afery, burdy, chryje i pyskówki nie są ich mocną stroną, wyciszeni, zniesmaczeni, zapomniani, siedzą po domach i, klepiąc biedę, liżą rany.

Jednak nie poddają się. Piszą nadal, nadal są intelektualnie czynni. Tworzą, inspirują, propagują, podtrzymują psychicznie słabszych na gasnącym duchu, bo nie mogą się obejść bez powietrza. Są zbyt dumni, by prosić o pomoc. Ratują się, jak mogą. A to wyprzedają się z księgozbiorów, a to pozbywają pamiątek i mebli, by starczyło na czynsz i kiepskie jedzenie.

Po cichu liczą, że ktoś zainteresuje się ich losem, domyśli się i coś wreszcie zrobi,. Ale kto by tam chciał przejmować się bez rozporządzenia! Choć usiłują, nic im się nie udaje: czasopisma i wydawnictwa, przestawiły się na komercyjnie strawne, masowo czytane wyroby, czyli szablonowe, modne, płytkie, oślinione spermą. Stały się przedsiębiorstwami mającymi przynosić dochód.
*
Pragnę zwrócić uwagę na osobliwą nieruchawość naszego środowiska. Brakuje mi wypowiedzi animatorów kultury. A także wydawców oraz przedstawicieli bibliotek i księgarń. Chciałbym poznać ich zdanie o prowadzonej polityce kulturalnej i dowiedzieć się, czy są z niej zadowoleni. A jeśli nie, to co im przeszkadza? A jeśli przeszkadza, to co i jakie proponują rozwiązania?

Urzędy powołane do pomocy kulturze, zajmują się sobą, swoimi budynkami, etatami, pilnowaniem korytek; myślą tylko o sobie, bo to taki czas: epoka egoistów i etycznych zgniłków.

Kiedy nadejdzie trend na opamiętanie i wymiędli się ustawę nakazującą pomagać wszystkim twórcom, a nie tylko mile widzianym i popieranym przez władzę, to być może nawet Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego otrząśnie się z letargu i pocznie o nich dbać. Zapoczątkuje myślenie dalekosiężne, przyszłościowe, oczekiwane. Przestanie otaczać się indolentnymi fachowcami, a powoła kadry prawdziwych i kompetentnych. Zaniecha bzdurnych twierdzeń, że kulturze niepotrzebny jest państwowy mecenat. Jest potrzebny, ponieważ wolny rynek nie rozwiąże wszystkich problemów. Ponieważ wolny rynek eliminuje z obszarów czytelniczej uwagi dzieła trudniejsze, wymagające skupienia, koncentracji, przygotowania do odbioru. Ponieważ wolny rynek preferuje literacką konfekcję, wyroby lekkie, gładkie, do bezkolizyjnego łyknięcia, a przede wszystkim – dające się sprzedać.

Pseudo problemy

Patrzę na reklamy i myślę o obecnych czasach. Toteż zapadam w sen i sen mam taki: jeżeli przez dłuższy czas pokazywać coś ulepionego z wyjątkowej ohydy, powiedzmy, kłonicę toaletową, to jestem pewien, że nasz latrynowy drąg zrobi wkrótce oszałamiającą karierę.

Najsampierw pojawi się, tuż przed dzieńdoberkiem, audycją serwowaną dla wstających w porze budzenia kogutów. Lecz spece od reklam już po paru dniach intensywnych medytacji stwierdzą, że drąg prezentowany w bezpośrednim sąsiedztwie nobliwej audycji, skojarzony z fekaliami, brzmi nad wyraz beznadziejnie. Więc szybko zajarzą, że gdy puszczać rewelacje o nim z daleka od trefnych skojarzeń, zyska się na popularności kija. Rankingi z entuzjazmem podskoczą ze dwieście procent, a do redaktorów zaczną nadchodzić tiry z gratulacyjnymi listami.

Dziennikarze uwijać się będą wokół rosnących krzywych i wyśrubowanych słupków oglądalności. Oznajmią, że już nie mają do czynienia z byle patykiem. O nie! Udowodnią, że jest to drąg charyzmatyczny, wyjątkowo medialny, markowy, oczyszczony z banałów i należy odnosić się do niego z szacunkiem, a nawet z wielgachną estymą. Nadmienią, że powstał w wyniku ciężkiej pracy całego zespołu. Wysiłkiem calutkiej ekipy zatrudnionej do główkowania.

Sprawa kłonicy nabierze rozpędu i tak wielkiego znaczenia, że postanowi się utworzyć specjalną program poświęcony temu zagadnieniu. Na pierwszy ogień zorganizuje się Tańcujący Klub Dyskusyjny, którego zadanie będzie polegać na totalnym omówieniu ewolucji toj toja na przestrzeni wieków przedkulturowych.

W tym celu powoła się na eksperta, profesora Nudziarza, Przewodniczącego Zarządu Sanitariatów Leśnych: raz w tygodniu, o ustalonej godzinie, spuści się go ze smyczy, by mógł wygłosić pogadankę o przekształceniu prymitywnych krzaków, w luksusowe toalety publiczne.

Prelekcje będą cieszyć się takim wzięciem, że razem z widownią zostaną przeniesione do największej sali; choć w pierwotnej wersji miały być dwa, góra trzy odcinki, to z uwagi na społeczne zapotrzebowanie, urosną do rozmiarów serialu o żerdziach.

Wśród żurnalistów nastąpią niekontrolowane wybuchy euforii. Uznają, że promowanie wygódkowego kija, to wiodąca część kulturotwórczej misji. Do ich rąk trafią figlarne obrazki z buziaczkami od fanów z biegunką, a do profesora Nudziarza zaczną nadchodzić błagalne prośby o wywiady i pytania o to, jak żyć.

Upiększanie realizmu

Zacznę od Kongresu futurologicznego, opowiadania Stanisława Lema pochodzącego z tomu o tytule Bezsenność. Napisane w latach siedemdziesiątych poprzedniego wieku, w epoce oczekiwania na lepsze czasy, aktualne jest i w tym stuleciu. Lecz choć napisane w sposób prześmiewczy, to nie jest to śmiech bezrefleksyjny. Jest utworem nietuzinkowym, bo zachwycającym odkrywczością językowych sformułowań; to arcydzieło warsztatowej sprawności, które stanowi ostrzegawczy komentarz do horroru dzisiejszego czasu. Przestrogę przed upiększaniem niewygodnych realiów świata. Przed procederem zastępowania prawdy o nim za pomocą fałszu.

Równie dobrze mógłbym rozpocząć od innych książek ulubionego autora. Zresztą nie tylko mojego, bo wielbicieli kunsztu Stanisława Lema liczy się w milionach; nakłady jego przetłumaczonych dzieł biją rekordy popularności.

Wydawałoby się więc, że za ich znajomością podąża lekturowa percepcja. Niestety; za często coś się nam tylko wydaje: to, że Lem jest czytany i nadal podziwiany, nie oznacza, że jest dogłębnie rozumiany. A zwłaszcza, że wyciąga się z jego tekstów jakieś sensowne przestrogi. Przeciwnie: czyta nader powierzchownie. Powiedziałbym nawet, że nie tyle czyta, co wertuje od niechcenia. Pilnie wyławia się kawałki popychające akcję, starannie wydobywa z fabularnych trzewi co rzadsze, lub co zabawniejsze miejsca, a skwapliwie pomija części ciężkostrawne w odbiorze. Treści zmuszające adresata do wysiłku. Do niewdzięcznej pracy nad samodzielnym wyciąganiem wniosków z lektury.

Był w moim życiu podobny epizod: pasjami czytałem fragmenty z dialogami, natomiast ochoczo pomijałem gęste i usypiające partie z opisem przyrody. Ale ta pryszczata przypadłość opuściła mnie razem z mlecznymi zębami i teraz mam ochotę na degustację całości. Na poznanie powodu, dla którego książka została napisana: ciekawią mnie myśli zaklęte w jej przesłaniach.

Frapują mnie też jego dzieła popularyzujące naukowe podejścia do przyszłości. Filozoficzne rozmowy z adresatem. A także skonfrontowanie jego utworów z lekturami innych literatów.
*
Pierwszoplanowym herosem jest Człowiek, podróżnik po planetarnych wertepach – Ijon Tichy, drugim – wszechobecna chemia w roli wybawicielki od katastrof, masowe stosowanie halucynogenów, zastępników, retuszowców i zagłuszaczy smrodu: ekumeniczne pigularstwo stosowane na szeroką skalę.

Wszystko to razem wzięte i podniesione do entej potęgi, było uniwersalną odpowiedzią na demograficzny kataklizm, było jedyną w swoim rodzaju receptą na nieuchronną, ogólnoludzką zapaść: chemia w społeczeństwie przyszłości, wpływała na każdą dziedzinę ludzkiego życia: sterowała nim i decydowała o kształcie podejmowanych działań.

Bohater przebywa w krainie uszminkowanej szczęśliwości. Nie ma wojen, ludzie są wobec siebie uprzedzająco grzeczni, żyje się wielokrotnie, dzieci uczą się czytania i pisania poprzez zażywanie ortograficznych syropów, prognozę pogody ustala się z miesięcznym wyprzedzeniem i w drodze głosowania, nie trzeba chodzić do szkoły, bo wiedzę zdobywa się doustnie: zażywając płyn z odpowiednim podręcznikiem. Lecz za efekt zbyt chciwego przyswajania uczoności, trzeba zapłacić braniem środków na przeczyszczenie wyobraźni, gdyż ubocznym skutkiem zażywania wizji jest posiadanie fizycznych defektów. Np. rozedmy płuc, łuszczycy, świerzbnicy i dorodnego ogona.

Opisywany przez Lema świat składa się z przesłon maskujących faktyczny widok rzeczywistości. Miraży poukładanych w piętrowe warstwy, które mieszając się, łączą nawzajem, a jedna stanowi podszewkę drugiej. Żadna z nich jednak nie jest ostateczna, bo za każdą spodziewać się można następnej.

Ijon Tichy, który znalazł się w nim w wyniku zaproszenia na kongres futurologiczny, gubi się w domysłach, plącze w przypuszczeniach, sam sobie zadaje pytania o to, gdzie jest na pewno i czego doświadcza naprawdę. A natykając się na egzystencjalne zagadki, udziela sobie odpowiedzi, że nie wie niczego konkretnego. I, tęskniąc za utraconą przeszłością, nieprzerwanie zastanawia się, dokąd zmierza ten przyszłościowy świat.

W jego nowym otoczeniu trwa ciągły proces zmian: ewolucyjne i rewolucyjne wrzenie, powtarzająca się modyfikacja ulepszeń, nieustanne wzbogacanie, udoskonalanie, przeróbka kształtów świata rzeczywistego i dopasowanie go do stale pogarszających się wymogów chwili. Tak zmoderowane realia były iluzoryczne, bez przerwy kreowane od nowa, istniały jako rezultaty urojonych zrządzeń losu i odległe pogłosy fikcyjnej realności.

Była to utopia. Niewykonalna, stworzona w oparciu o mylne założenia. Było to ulizane piękno, które w swojej ukrytej istocie stanowiło przerdzewiałą konstrukcję. Wedutę nasyconą dychawicznym narodem. Bo prawda była taka, że w tym świecie panowały gigantyczne biedy i monstrualne przeludnienia. Nagminnie występowały aprowizacyjne braki, szwankowały materiałowe fabryki, a produkcja czegokolwiek znajdowała się w stanie agonalnym.

Wyjściem był kamuflaż, udawanie, że istnieje to, czego nie ma. Życie bez zmartwień było więc iluzją: zamierzona konstrukcja okazuje się konglomeratem niepożądanych zjawisk, samobójczą próbą zaradzenia przeludnieniu, rozpaczliwym spektaklem poronionych usiłowań. Festiwalem zmarnowanych szans. Odwieczną ilustracją konfliktu praktyki z idealistycznymi założeniami. Stworzona rzeczywistość była zlepkiem sterowanych wymówek, monstrualną manipulacją, mętnym usprawiedliwieniem, sofistycznym tłumaczeniem porażek przekuwanych w sukces.

W istocie ten idylliczny krajobraz był następstwem działalności psychotropów. Rezultatem zażywania proszków, mikstur, legumin i aerozolowych specyfików rozpylanych w zatrutej atmosferze: na spełnienie zachcianek podawano właściwą miksturę, a wywoływanie odpowiedniego nastroju wśród ludzi, było fraszką: wystarczało rozpylić w powietrzu odpowiedni specyfik, by zamiast społecznej rewolucji wybuchł opętańczy entuzjazm.

Ów świat miał postać upiorną, a pętający się po nim ludzie nie byli grzeczni, niczegowaci, przyjemni w obyciu. Nie żyli w luksusach i dobrobytach, tylko w zamaskowanym ubóstwie. Na skutek przewlekłej wegetacji i w efekcie częstego zmartwychwstawania na życzenie, ich fizyczny wizerunek przypominał szpetny magazyn liszajów i odprysków nadgniłego ciała.

Lecz ten wygląd zroszony był chemikaliami, zapachowymi dolepszaczami cuchnących i rozkładających się ciał. Rozkosznymi woniami dającymi złudzenie bycia w środku sielankowego konterfektu.

Terytorium, stworzone przez pisarza, przenosi adresata do sztucznej krainy miraży; zamiast miejsca do elizejskiego życia, postacie otrzymują farmaceutyczne złudzenia. Nie są to zadowolone sylwetki przechadzające się ulicami ekskluzywnych metropolii, wysportowane, tryskające zdrowiem i opalone postacie, lecz sapiące, zgrzybiałe i zatęchłe ludzkie zjawy galopujące w atrapach nowoczesnych samochodów. Marionetki składające się z protez, pasów przepuklinowych i ortopedycznych wihajstrów.

Przedstawianie ruin jako enklawy powszechnej szczęśliwości było fikcją lecz fikcją zamierzoną. Prowokowaną rozpadem świata i deficytem miłosierdzia wobec ludzi. Źle pojęty humanitaryzm nakazywał zatajać przed mieszkańcami wiadomości o niezmyślonej liczbie ludzi i o rychłej, a nieuniknionej zagładzie planety.
*
Fantastyka, to dla Lema dekoracja: kosmos jest na Ziemi. Dlatego książki autora Cyberiady sprowadzają nas na ziemię; na pierwszym miejscu nie są więc ciała niebieskie, próżnia i gwiezdne pejzaże, ale bliźni. Bliźni zmuszeni do podejmowania nierównej walki z Naturą.

Nie buńczuczny zuch, zwycięska i pyszałkowata figurka wyrwana z komiksu, jest dla niego źródłem zainteresowania, tylko zwykły człek w przeciętnym opakowaniu. Niejednokrotnie groteskowy, częstokroć doskonały inaczej, lecz zwykle górujący rozumem nad elektronicznymi fetyszami; na przykład w niezapomnianym Solaris lub w utworze Eden godzi się na porażkę człowieczego intelektu. Świadomie rezygnuje z walki z Niepokonaną Naturą i uznaje ograniczenia ludzkiej wiedzy.
*
Myślę tu o pisarzach zajmujących się przyszłością jako konsekwencją teraźniejszości. Przeważnie są to epigoni, kopiści zdolni do powtarzania nośnych wątków. Niezdolni jednakże do wyjścia poza już zastosowane i stale te same, schematyczne wątki, standardowe rozwiązania, niezmienne obrazki z wrogimi obcymi (reguła, czy prozatorskie wygodnictwo sprawiają, że obcy portretowani są jako nieprzyjazne maszkary. Figurynki przebiegłe i złośliwe, które swoją wyższą inteligencję wykorzystują w niecnych celach zawłaszczenia naszej biedy), portrety złych i dobrych czarodziejów, stworków z laserowymi mieczami, natłoki galaktycznych wojen o pietruszkę, chaos i kolejną degenerację.

Zapanowała wściekła moda na nieustanne kreowanie wymyślonego świata, maniera zabudowy przestrzeni nasyconej magią, cudownością i uproszczonymi rozwiązaniami. Bajkowe miejsca przedstawiane w identycznej scenerii, wiążą się z tymi samymi zachowaniami opisywanymi podobnie; sztampowo, stereotypowo, banalnie.

Akcja tych prefabrykatów przeniosła się w inne rejony. Już nie dotyczy Ziemi, lecz obejmuje różnorodne, nieistniejące konstelacje. Lecz mimo zmiany czasów (bardzo odległe lata) i pomimo zaopatrzenia bohaterów w nadprzyrodzone umiejętności, zmieniła się w nich tylko – dekoracja; problemy zostały te same: te same dylematy, stare nawyki i przesądy ludzi szwendających się po niewyobrażalnie odległych galaktykach.

Towarzyszy nam bezmyślne mnożenie nieistniejących, a identycznych bytów; o wyobraźniowej nędzy popełniania podobnych „dzieł” świadczy to, że nawet stwory z gwiazdozbioru oddalonego o miliony lat świetlnych od planety Ziemia, mają problemy podobne do naszych: te same historyczne uwikłania, dworskie intrygi, tytuły szlacheckie i walczą o to samo (np. o podatki w „Gwiezdnych wojnach”).

Tym sposobem znajdujemy się w „nowym”, lecz jakże epigońskim środowisku nierealnego świata. Zjawisko to nazwać można zniwelowaniem głębszych myśli. Refleksji, wrażeń, sposobów widzenia. Rezygnacją z niepowtarzalności człowieka. Zrównaniem go z pozostałymi indywidualistami i zmajstrowanie „indywidualisty w tysiącach egzemplarzy”.
*
Współcześni fantaści zadowalają się kostiumem, a homo sapiens, to dla nich dodatek do fabuły; kontentują się malowaniem przerażających obrazów z nadciągających bitew pomiędzy astralnymi koboldami; brakuje pisarzy – kontynuatorów lemowskich przemyśleń. Twórczych naśladowców wyciągających wnioski z np. Summy technologiae, kluczowego, filozoficznego eseju o cywilizacyjnych rozdrożach. Jakkolwiek wydana w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku, do tej pory cieszy się wzięciem naukowo uzasadnionym profetyczną zawartością. Cieszy się niezmienną poczytnością u tych, co trudnią się używaniem logiki.

Odczuwa się brakuje pisarzy zdolnych dźwignąć temat człowieka zmagającego się z naszymi aktualnymi problemami. Jak choćby przeludnienie, klimatyczne perturbacje czy głód. Lecz zamiast tego można zaobserwować kłębowisko jego naskórkowych powielatorów zapominających, że Historia, to proces, z którym nie trzeba się godzić.

Przeciwnie, należy próbować zmienić jej wpływ na przyszłe wydarzenia. Nie wolno poprzestawać na banalnym stwierdzeniu, iż ma jedynie odzwierciedlać koszmarny stan rzeczy, gdyż obowiązkiem futurysty jest wyjść z propozycją zmiany jej kierunku.
Brakuje pisarzy, których wizja czekającego nas jutra przedstawiona byłaby jako czas zdeterminowany ziemskimi wstrząsami.
*
Od czasu genialnego Tolkiena obecni autorzy nie wyłabudali się z kopiowania jego dokonań. To samo rzec można o Lemie.

Fantastyka zrezygnowała ze ścisłości wyrażania myśli. Z naukowego podejścia do fabuły. Za to z ekspansywną werwą skupiła się na baśniowych przygodach głupkowatych zjaw. W ten sposób, kosztem logiki i zamiast fantastyki naukowej, na miejsce zarezerwowane dla mądrych, wskoczyła jej populistyczna odnóżka: Fantazy. Tu przytoczę słowa H. Heinego: „...pierwszy, który porównał kobietę do kwiatu, był wielkim poetą, ale następny był cymbałem.

Skowronki na uwięzi

…to film J. Menzla według opowiadania o tym samym tytule. Jest ilustracją nieładu panującego wszędzie; doskonale akcentuje i uwypukla hrabalowską myśl. Z pewnością narażę się miłośnikom kina, ale przyzwoitość mi podpowiada, że trzeba mówić prawdę. A prawdą jest, że w porównaniu do uhonorowanego Oskarem filmu J. Menzla Pociągów pod specjalnym nadzorem ten, o którym poniżej, jest lepszy.
Jego akcja kręci się wokół złomowiska: to celuloidowy song o socjalistycznej beznadziei. Rozgrywa się tuż po wojnie, w Czechosłowacji, w kraju wyzwolonym od wolności. W kraju o szczątkowych swobodach, zarezerwowanych dla posłusznych. O przywilejach przeznaczonych dla kreatur o ciemnogrodzkich rygorach. O uprawnieniach narzuconych przez radzieckiego okupanta.

Bohaterami są intelektualiści zdegradowani do roli proletariackich kulisów. Niegdyś umysłowa elita, onegdaj finansowa opoka narodu i trzon władzy, teraz snuje się po ekranie jako zbędny element minionej epoki. Element uważany za klasowy przeżytek teleportowany do krainy proletariackiego recyklingu.

Ludzie zatrudnieni na złomowisku, widzą nonsens swojej pracy. Choć mają świadomość, że wykonują robotę gospodarczo niepotrzebną, choć widzą jej absurdy i natykają się na ciągle nieefektywne podnoszenie produkcyjnych norm, nie mogą im się jawnie przeciwstawić, gdyż wszelkie strajki i próby powiedzenia prawdy kończą się aresztowaniem i odsiadką niesubordynacji.

Kilka słów trzeba rzec o scenerii, w jakiej toczy się akcja. Brud, chaos, odrapane ściany, zmurszałe tynki, a wśród tego niechlujstwa przemykająca się ciżba uprawnionych do lepszego życia. Aparatczyków napompowanych frazesami oraz ich totumfackich pajaców, przejętych swoją funkcją. A wśród tych okoliczności przyrody, walające się kadłuby o znużonych twarzach ludzi wyeliminowanych z nowego społeczeństwa. Ludzi w niczym nie różniących się od przedmiotów zgromadzonych na hutniczym złomowisku; od metalowych rekwizytów i pamiątek po obalonej epoce. Epoce przeznaczonej do przetopienia.
*
Na własnej skórze poznawał Hrabal koszmarne zalety stalinizmu. Też znajdował się w sytuacji pracowników opisanych w Skowronkach na uwięzi: choć doktor praw, z konieczności chwytał się zajęć odbiegających od jurysprudencji. Ale, dzięki egzystencjalnym opresjom i z powodu różnorodności zatrudnień, był znakomitym obserwatorem sowieckiego systemu i pisarzem światowej rangi.

W swojej twórczości nawiązywał do tradycji surrealizmu. Bliskie mu było pisarstwo J. Haška; też posługiwał się groteską i nowatorską formą.

Urodził się w 1914r. Zmarł w 1997r. Tyle dałoby się o nim rzec, gdyby nie drobiazg: był pisarzem wybitnym. Jego opowiadania i powieści górowały nad literackimi przeciętnościami. Zawierając wątki autobiograficzne, bez osłonek ukazywały życie w komunistycznej Czechosłowacji. Opowiadania takie jak Lekcja tańca dla starszych i zaawansowanych (1964, wydanie polskie 1980), Zbyt głośna samotność (1976, wydanie polskie 1980), Taka piękna żałoba (1979, wydanie polskie poza cenzurą 1983), Skarby świata całego (1981, wydanie polskie 1985), a także powieści, jak np. trylogia: Wesela w domu, Vita nuova, Przerwy w zabudowie (1987, wydanie polskie poza cenzurą część 1 – 1989, część 3 – 1988), jak, np. powieść z okresu okupacji niemieckiej Pociągi pod specjalnym nadzorem (1965, wydanie polskie 1969, sfilmowana przez J. Menzla 1966), jak powieść pod tytułem Jak obsługiwałem angielskiego króla (1982, wydanie polskie poza cenzurą 1989), są to utwory o nieprzemijającej wartości. O czym świadczy fakt, że Jego książki zostały przetłumaczone na 27 języków, a na podstawie twórczości powstało kilkanaście filmów obsypanych nagrodami.

Wojna cywilizacji z barbarzyństwem

Prolegomena

Poniżej zamieszczony tekst napisałem parę lat temu. Na mój rocznicowy felieton otrzymałem przeogromną ilość jadowitych komentarzy. Mówiąc modnym językiem reporterskim, nie pozostawiono na nim suchej nitki. Czyli, mówiąc po współczesnemu, schłostano mnie po całości. Czemu nie dziwię się za bardzo, gdyż większość moich dyskutantów dała się odurzyć rosyjskiej propagandzie. Skutkiem czego liczne grono niefachowych strategów powtarzało brednie o nieudolności dowódców AK skazujących mieszkańców i miasto na zagładę.
*
Wśród głosów potępiających moją postawę uznającą konieczność wybuchu Powstania (powinienem mojemu felietonowi dopisać podtytuł: chwała, czy wstyd), znalazł się wyjątkowy głos popierający mój punkt widzenia. Przytaczam go zatem:

Przechodząc ulicami Warszawy, dostrzegam tablice z napisami:
tutaj hitlerowcy rozstrzelali stu ludzi. W innym miejscu inna tablica obwieszcza: tu zginęło dwieście osób. Mądralom którzy podważają i dywagują na temat słuszności lub niesłuszności tego zrywu, proponuję stanąć przy takiej tablicy, dokładnie ją przeczytać i złożyć cześć tym, którzy zostali zamordowani, a dodatkowo zadać sobie pytanie, co bym zrobił na miejscu tych ludzi, którzy stali tyłem do oprawców, czekając w ciszy na strzał w tył głowy…

…wyobraź sobie, że włazi ci bandyta do mieszkania, przystawia żonie pistolet do głowy, a ty na to patrzysz. Jaka jest twoja reakcja i myśli? Stoisz i patrzysz co zrobi bandzior, czy łapiesz pierwszy lepszy nóż ze stołu i rzucasz się na oprawcę?
*
Sądzę, że skoro nie byliśmy w sytuacji zagrożenia życia, nie możemy mówić, jakbyśmy postąpili. Dziś, gdy w Polsce nie ma bombardowań i trupów na ulicach, możemy, popijając kawkę, luzacko imaginować sobie, co w tamtym czasie powinno zrobić dowództwo; dziś, gdy co dnia jesteśmy przygnębiani relacjami z wojny na Ukrainie, widząc rosyjskie okrucieństwa wobec ukraińskiego narodu i zdając sobie sprawę, że walczy on nie tylko za nas, ale broni resztek Europy przed inwazją rosyjskiej cywilizacji; dziś, ludzie pragmatyczni, na chłodno obliczający cenę wolności, utracili argumenty. Na nic ich złotouste oracje i filipiki wobec ukraińskiego męstwa, hartu bojowego ducha, wobec woli walki bez woli podnoszenia rąk i wywieszania białych flag.

Powstanie Warszawskie

Od prawie dwustu lat, z niewielką przerwą na dwie dekady ułomnej wolności, rozmaite patriotyczne chorągiewki sprawowały nad nami władzę i dzierżyły w lepkich rękach nasz przegrany los. A my godziliśmy się na odgrywanie roli sublokatora we własnym domu.

W ten sposób każdy nasz praprzodek zatrudniony na państwowej posadzie, pracował u kolonisty. Jednak pracować dla okupanta, to nie to samo, co pracować dla siebie i u siebie! Z czego zdają sobie sprawę wszystkie kraje nieskażone zewnętrznymi zagrożeniami. Geopolityką zmuszającą do zawierania zgniłych kompromisów!

Nie ma więc nic osobliwego w tym, że kiedy nareszcie wybiliśmy się na niepodległość i po krótkim czasie względnej swobody nastała kolejna wojna, zaczęliśmy wszelkimi metodami walczyć o wolność.

Działanie na szkodę najeźdźcy było nieomal szlachetnym obowiązkiem Polaka. Powodem do dumy. Podprowadzenie okupantowi zysków, finansowe robienie mu koło pióra i zniechęcanie go do życia w naszym kraju, stanowiło zaszczyt.

Choć – na razie -jesteśmy na swoim, jakkolwiek, teoretycznie, powinniśmy zaprzestać samo okradania i, co prawda, pozbyliśmy się zewnętrznych grasantów, to jednak dalej wegetujemy jak podbity naród. Jakbyśmy nadal byli pod knutem.

Tym razem znajdujemy się w tej sytuacji na własne żądanie. Gdyż teraz dobrowolnie nakładamy sobie obrożę. Do tej pory niewolnictwo żyje w nas, w naszym psychicznie zawistnym i sfrustrowanym samopoczuciu.

Od Powstania, do Powstania, od tragedii do tragedii, szliśmy do Niepodległości, a gdy wreszcie przyszła i zaczęła przyoblekać się w konkret, okradamy się nadal. Jakbyśmy wciąż byli pod zaborami.
*
Są wśród nas ludzie żyjący bezrefleksyjnie. Starający się nie pamiętać o naukach wypływających z przeszłości. Ludzie pragnący wybielać i przeinaczać wstydliwe fragmenty Historii. Unikający tematów wywodzących się z korzeni czasu. Nie poruszający zagadnień wywalonych na bruk.

Mamy zatem dwie szkoły na temat: był, czy nie było sensu w Powstaniu Warszawskim?
Jedna, prowadzona przez dziejopisów z kalkulatorem, cyrklem i suwmiarką zamiast serca i wyobraźni, przelicza wolność wedle poniesionych strat, powołując się na ich ogrom wśród niewinnej ludności cywilnej.

Druga uważa, iż było konieczne z emocjonalnego punktu widzenia. Pierwsza oskarża dowództwo AK o brak militarnego rozeznania i decyzje oparte na mylnych kalkulacjach. Wini za rozmyślne popychanie chłopców do walki skazanej na klęskę. Akcentuje, że nie przyniosło korzyści, tylko niewyobrażalne spustoszenia. Według niej, było zbrodnią na narodzie. Celowym awanturnictwem określonych kół.

Tu aż prosi się o interwencję zdrowego rozumu. Gdyż, jeśli nawet, z militarnego punktu widzenia, skazane było na porażkę, to w takim razie gdzie umieścić i jak zaklasyfikować wcześniejszy zryw powstańczej rozpaczy i determinacji w getcie warszawskim? Jak ocenić jego szanse powodzenia, skoro wiemy, że żydowscy bojownicy dysponowali dwudziestokrotnie mniejszą siłą uzbrojenia? Czy i w przypadku tego powstania też będziemy ględzić o zbrodniczych decyzjach?
*
Rozpoczęło by się niezależnie od intencji przypisywanych dowódcom AK. Ponieważ nastroje wśród obywateli miasta były tak napięte, a powtarzające się wizje łapanek, egzekucji czy tortur tak silne, że lada iskra mogła sprowokować wybuch. Byle przypadkowy strzał był w mocy doprowadzić do niekontrolowanej eksplozji.

Gdyby nie Powstanie Warszawskie, ojczulek Stalin postąpiłby z Polską o wiele gorzej. Z tego powodu miało uzasadnienie. Tym bardziej, że w planach wojskowych zakładano, iż potrwa zaledwie parę dni, a nie parę miesięcy. Ten sposób rozumowania jest argumentem przemawiającym za jego podjęciem. A nawet koniecznością; straceńczy bój o zachowanie szacunku do siebie, walka o zachowanie narodowej godności i honoru (pojęć nieznanych sowietom), to wystarczający powód do rozpoczęcia Powstania Warszawskiego; postanowiono je zapoczątkować w oparciu o dostępne informacje.

Nieopłacalne korzyści

Z perspektywy dzisiejszej wiedzy bardzo łatwo przychodzi nam ferować arbitralne wyrok. Bawić się w układanie militarnych scenariuszy. Ówczesne informacje nie były aż tak jednoznaczne; Herling – Grudziński nie opublikował jeszcze swoich zapisków z Innego świata, a Sołżenicyn miał dopiero w latach siedemdziesiątych ujawnić swój Archipelag GuŁag; opisy naocznych świadków pozostawały w ukryciu.

Mało kto na „Zachodzie” miał pojęcie o wschodniej mentalności. Wiedział o azjatyckiej psychice radzieckich ludzi, o zbrodniach, łagrach, świadomym ukatrupianiu opornych narodów (np. o przymusowym wysiedleniu Tatarów, o głodzie i ludożerstwie na Ukrainie). O podporządkowaniu sobie całej Europy. O chęci zniszczenia w niej wszystkiego, czego im brakowało. A więc okrzesania, inteligencji, pracowitości, solidności. O doprowadzeniu do tego, by nie było żadnego intelektualisty, tylko same głupki, żadnych pracowitych, tylko same obiboki, żadnych bogatych, tylko sami biedacy (Grochowiak nazwał ten ustrój sprawiedliwym podziałem nędzy). Wyrównanie do najniższego, bez elementarnej ogłady, za to z obcesowymi pretensjami do materialnie i umysłowo zamożniejszych.

Ludzie radzieccy tak rozumieli komunizm i chcieli krzewić go w podbitych krajach. To nas czekało i przed tym broniliśmy się, wywołując Powstanie. Bo wiedzieliśmy, czym grozi przyjaźń z troglodytami. A wiedzieliśmy z krwawych rozpraw, zaborów, branek i zesłań na Sybir.
*
Niewielu rozeznawało się w politycznych kombinacjach sowieckiej watahy, a ci, co mieli o nich pojęcie, albo milczeli z obawy przed represjami, albo chowali się za gardą pragmatyki: chytrze i bezwzględnie ukrywali się za parawanem cynicznej polityki.

Na dodatek istniała sowiecka propaganda; odbywały się intensywne zrzuty ulotek zagrzewających do oporu i namawiających mieszkańców Warszawy do podjęcia zbrojnej walki z hitlerowskim okupantem. Zapewniano w nich, że mogą liczyć na pomoc ze strony Armii Czerwonej. A kiedy Powstanie wybuchło, nie było już o niej mowy. Było za to faryzeuszowskie wskazywanie winnych tego przedwczesnego i niepotrzebnego zrywu.
*
Metoda deprecjonowania i test wytrzymałości przeciwnika na upokorzenie, to rosyjski patent na realizację celu. Aparat propagandowy działał na wzmożonych obrotach; fabrykował pogłoski zamiast faktów. A im bardziej nieprawdopodobne były te plotki, tym większy zyskiwały poklask, tym łacniej wierzono w nie. I tak część naszego społeczeństwa wierzy, ufa i nadal jest przekonana, że to złe i nieudolne kierownictwo AK sprowokowało powstańczy wybuch i doprowadziło do śmierci wielu tysięcy mieszkańców Warszawy. Mnożyły się insynuacje, że to oni przyczynili się do wymordowania mieszkańców. Bez ogródek nazywano ich bandytami, faszystami, niemieckimi współpracownikami.

*
Złośliwy, mściwy i zawistny Stalin, zacierał po cichu z radości ręce, natomiast łagodna, gruzińska twarz Wujaszka Joe, przedstawiana światu na zewnątrz, nie była dla aliantów buźką cynicznego rezuna. Przeciwnie, Wielcy Sojusznicy dawali się nabierać na dobroduszne oblicze tego satrapy.

Zachodni barbarzyńcy pragnący zniszczyć Hitlera rękami sowieckiej czerni, woleli przystać na upadek Powstania Warszawskiego, niż sprzeciwić się umiłowanemu Stalinowi; Churchill, a w ślad za nim Roosevelt, prześcigali się w zapewnieniach Generalissimusa o swojej lojalności. Łatwowierność ich podszyta była wygodnictwem: woleli nie wiedzieć, nie widzieć, przymykać oczy na wstydliwą rzeczywistość. Uprawiać strusią politykę… z wyrachowania. Przykładem – Jałta skazująca nas na długoletnią niewolę.
*
Na przekór zniewoleniu, istniało w nas pragnienie wolności. Dzięki narodowej determinacji, za przyczyną prowadzenia nierównej walki przeciwko dwóm jednocześnie napadającym na nas wrogom, nie zdławiono w nas niepodległościowego ducha; uwidoczniliśmy, że jesteśmy narodem niepokornym, któremu nie można złamać kręgosłupa.

Mówię o obronie, o jej zaciekłości spowodowanej osamotnieniem i rozpaczą. O naszym jednoznacznym pojmowaniu słowa niepodległość wyrabiającym w nieprzyjacielu przekonanie, że jesteśmy zdolni nie ulegać narzuconym opresjom. I to bez względu na koszt.

Powtarzam słowa Normana Daviesa: gdyby nie Powstanie Warszawskie, nie byłoby Poznania, Radomia, Gdańska, Solidarności.

To ono utorowało nam drogę do wyzwolenia. To dzięki pokoleniu Baczyńskich, pokoleniu walczącemu o wolność w t e d y, mamy ją t e r a z. To dzięki nieprawdopodobnemu bohaterstwu AK i walce całego miasta, nie zostaliśmy wcieleni do reszty radzieckich republik. Nie było kołchozów, wciąż istniał Kościół, a w obozie demoludów zajmowaliśmy najweselszy barak. I z tej przyczyny ominęły nas radzieckie rozwiązania problemów ze społecznymi protestami, jakie stały się udziałem Węgier i Czechosłowacji. To dzięki niemu, władcy Imperium Zła traktowali nas z większą rezerwą, aniżeli pozostałe kraje.

Nie każdego uczestnika społecznego protestu stać było na męstwo. Dlatego była tak cenna i trudna. Warunki sprawiały, że jedni, nie bacząc na grożące reperkusje, odznaczali się odwagą i potrafili przeciwstawiać się złu z podniesionym czołem, innych natomiast stać było na buńczuczne popiskiwanie pod kołderką.
*
Przeciwnicy argumentów przemawiających za potrzebą wybuchu Powstania Warszawskiego zapominają, że był to zupełnie inny świat i nie można do tamtych warunków przykładać dzisiejszych ocen.

Obecny świat, w którym strach włada większością ludzkich sumień, a tylko nielicznym nakazuje postępować uczciwie, po rycersku, zgodnie z poczuciem sprawiedliwości, zaczyna się zmieniać. Powoli dorośleje prostując naiwny kark. Znikają zastraszeni zwolennicy chowania głowy w piasek, siedzenia pod miotłą i dbania o uzębienie, a pustkę po ich asekuranctwie wypełniają ludzie obdarzeni niekłamanym sercem.
*

Słowo…

…to barometr epoki. Znak triumfu i rozwoju myśli lub jego przeciwieństwo; obserwujemy metodyczne butwienie minionego czasu. Mamy więc zdania cherlawe, dowolne, wydezynfekowane z prawdy i obdarte z sensu. I zdania te, o zawartości niepopartej faktami, natomiast hojnie obdarzone domysłami, tak są bezbarwne, że aż nie dają się przypisać jednemu autorowi, tylko wielu, a wyrządzają nam, ich czytelnikom, krzywdę podobną tej, jaką przed laty wyrządzał cenzor uzbrojony w brak mózgu i nożyczki podłączone do KC.

W tym sensie zrozumiale brzmi wyznanie Gombrowicza, że nie chce być pisarzem idealnie poprawnym, pozbawionym wszystkich językowych odstępstw od norm, a nie chce, ponieważ ich gorliwe i rygorystyczne przestrzeganie prowadzi do „wykastrowania z indywidualności”.
*
Literatura za bardzo wzięła sobie do serca fakt, że mówi się o niej „piękna”. Zanadto, gdyż powinna mieć spocony kałdun wystający z niedopiętej koszuli. W moim pojmowaniu nie ma nic wspólnego ze stylistycznym betonem: jest prosta, czyli ludzka. Pachnie rzeczywistością; nie nosi kagańca i przepuklinowego pasa.

Literaci zawzięli się używać słów przylizanych, podczas gdy stosowane przez nich, nie powinny dzielić się na wyrazy dopuszczalne i zakazane, gdyż jest to podział sztuczny i nieuprawniony. Pierwsze to te z bramy frontowej, wizytówkowe i uładzone, drugie to te, które ukradkiem przemykają się pod schodami.

Słów potocznych, żywych i obrazowych, używa się niewiele. Kolokwialne, pospolite, chadzające za potrzebą i samopas, słowa na bosaka, z tłuszczykiem i przy kości, wymięte, neologizmy przyniesione prosto ze zgiełku ulic i bazarów, słowa przy nadziei, zamieszkałe w zwyczajności nie mogą dopchać się do należnej im nobilitacji.
Sądzę, że dzisiejsze zasady jutro będą uznawane za błędy. Podobnie jak wczorajsze są nie do przyjęcia – teraz. Mówię o modzie na poprawne wyrażanie myśli. Język, styl, gust – nie są to rzeczy zastygłe: podlegają nieustannym, etycznym i estetycznym modyfikacjom w trakcie procesu naszych przeobrażeń; są kształtowane przez zmiany zachodzące w naszej psychice.

Jak wiadomo, język nie zanika, tyko niektóre wyrazy schodzą ze sceny do archiwum znaczeń, a ich miejsce zajmują świeże, bo są zrozumiałe współcześnie. Niekiedy lepsze od poprzednich, a niekiedy gorsze.

Lecz te fluktuacje świadczą o rozwoju naszego słownictwa. Bo skoro niektóre z bogatego repertuaru powiedzeń mają wychodne z potoczności, nie oznacza, że nie należy ich przypominać, gdyby nie wygibasy słowotwórcze, nasz sposób wyrażania myśli byłby od czasów Reja wciąż ten sam.